CZY AUTYZM SIĘ LECZY?

Słowa kluczowe: autyzm, objawy kliniczne, etiologia, leczenie.

ABSTRAKT

Dziś dużo mówi się o autyzmie. Przede wszystkim ze względu na jego stały wzrost rozpowszechniania w krajach zachodnich (Topal, Roman i Turcsan, 2019). Jest również uznawany za wielką zagadkę, która niesie za sobą wiele niejednoznacznych odpowiedzi, tworząc tym samym przestrzeń do kreowania różnych teorii jego leczenia i różnych etiologii. Aby móc odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule, trzeba bliżej przyjrzeć się kwestii czym jest autyzm i czy można go leczyć?

Czy rzeczywiście nie wiadomo, czym jest spektrum autyzmu?

Otóż Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne (2013) jednoznacznie wskazuje na jego obserwowalne objawy kliniczne. Mianowicie, jest uznawane za zróżnicowany stan neurorozwojowy, przejawiający się zaburzeniami w społecznej komunikacji, społecznych interakcjach, ograniczonymi i powtarzalnymi wzorcami zachowań oraz nietypowymi reakcjami sensorycznymi (za: Pote, Wang, Sethna, Blasi, Daly, Kuklisova- Murgasova, Lloyd-Fox, Mercure, Busuulwa, Stoencheva, Charman, Williams, Johnson, Murphy i McAlonan, 2019).

Podobnie wygląda sytuacja w kwestii przyczyn jego powstawania

Badacze tego problemu informują o etiologii wieloczynnikowej (Minshew, Sweeney, Bauman i Webb, 2005, za Pisula, 2012), na którą składają się przede wszystkim czynniki genetyczne (Rutter, 2005, za Pisula, 2012) oraz neurorozwojowe, które w nieznany jeszcze sposób korelują z czynnikami biologicznymi i środowiskowymi (Mundy, Henderson i Inge, 2007, za Pisula E, 2012). Potwierdzeniem znacznego wpływu czynników genetycznych są badania wskazujące na większe prawdopodobieństwo wystąpienia cech autystycznych u dzieci posiadających rodzeństwo z diagnozą spektrum autyzmu, w porównaniu do rodzeństwa rozwijającego się w sposób neurotypowy (Pote, i in., 2019).

Wieloczynnikowa etiologia o podłożu genetycznym

W związku z powyższym, trudno mówić o wyleczeniu ze spektrum, gdy mamy do czynienia z wieloczynnikową etiologią o podłożu genetycznym. To tak, jakby znaleźć tabletkę lub zastosować operację, aby uzdrowić osoby z zespołem Downa. Obecnie nie ma takich możliwości. Być może należy rozważyć kwestię stosowania słowa „leczenie”, które może sugerować osiągnięcie pełnego zdrowia. W pracy z osobami ze spektrum autyzmu zdecydowanie lepiej mówić o stosowaniu metod wpływających na ich poprawę funkcjonowania.

Psychiatrzy często stosują leki, które w pewien sposób mogą ułatwić codzienne życie, np. pomoc w regulowaniu snu, ale nie wpływają one na całkowite „wyleczenie”. W związku z tym, że można wpływać na obserwowalne implikacje spektrum autyzmu, za dominujące w terapii uznaje się podejście behawioralne, edukacyjne, rozwojowe (Rogers i Ozonoff, 2006, za Pisula, 2012) oraz poznawczo- behawioralne (Wood, Drahota , Sze,Dyke van, Decker, Fujii, Bahng, Renno, Hwang, Spiker, 2009, za Pisula, 2012).

Po drugie, w kulturze masowej można wiele usłyszeć na temat „leczenia” autyzmu. Powszechnie znane są historie „cudownych uzdrowień” pod wpływem podjęcia różnych działań, np. diety, leki, masaże, komory hiperbaryczne itp. W tej kwestii warto rozważyć trudności diagnostyczne osób ze spektrum autyzmu w wieku wczesnodziecięcym (do 2-go roku życia).

Inne zaburzenia – podobne objawy

Biorąc pod uwagę możliwość zaistnienia innych zaburzeń rozwoju, przejawiających podobne objawy do tych wynikających ze spektrum autyzmu (jak np. nieharmonijny rozwój) może się zdarzyć, iż opiekunowie stwierdzają, że dziecko zostało wyleczone z autyzmu pod wpływem stosowanej diety. W tej sytuacji, poprawa funkcjonowania dziecka mogła wynikać z osiągnięcia dojrzałości układu nerwowego. Na trudności diagnostyczne może mieć wpływ kilka aspektów. Błeszyński (2011), wskazuje m.in. na brak jednorodnego przebiegu zaburzenia w czasie.

Każde dziecko jest inne, ma inny temperament, inny poziom możliwości intelektualnych, a nawet może mieć niezdiagnozowane choroby somatyczne, które w znaczny sposób mogą zaburzać kryteria diagnostyczne spektrum autyzmu. Weźmy jeszcze pod uwagę kwestię tempa rozwoju małego dziecka, gdzie wiele zachowań jest po prostu niejednoznacznych i zmiennych w czasie (Waś, Sobaniec, Kiryluk, Sendrowski i Otapowicz, 2011). Jak przytacza Ewa Pisula (2018), warto zastanowić się nad kwestią unikania diagnoz (tam gdzie istnieje niepewność i mamy do czynienia z dziećmi w wieku do 2-go roku życia) na rzecz mówienia o zwiększonym ryzyku zaistnienia spektrum autyzmu.

Dylemat mogą komplikować również obrazy funkcjonowania osób ze spektrum, prezentowane w kulturze masowej. Przykładowo film o dziecku Kaufmanów, które zostało uleczone z autyzmu przy pomocy metody opcji. Do dziś ta metoda uznawana jest za kontrowersyjną (Pisula , 2018). Tworzenie pewnych matryc przez media powoduje, że dzieci są „wkładane” w pewne ramy, wizje funkcjonowania. Należy więc podkreślić, że autyzm jest inny u każdego dziecka. Nie ma dwóch takich samych „Rain Manów” (film z Dustinem Hoffmanem w roli dorosłego mężczyzny ze spektrum autyzmu).

Podsumowanie

Reasumując, autyzm to zaburzenie neurorozwojowe o wieloczynnikowej etiologii. Nie jest chorobą, tak, jak np. angina. Jest nieuleczalny i to należy podkreślić, ponieważ czas poświęcony na poszukiwanie „leku na autyzm” powinien być czasem wykorzystanym na intensywną terapię, która jest ciężką i nieustanną pracą. Powinno się w tym względzie otoczyć opieką i wsparciem rodzinę i opiekunów tak, aby w jak największym stopniu osiągać możliwości rozwojowe i samodzielność osób ze spektrum.

„Nazywam się Franio. Mam 6 lat. (…) Nie wiemy, skąd mamy autyzm – rodzice powiedzieli nam, że tacy się już urodziliśmy. Autyzmem nie da się zarazić jak katarem czy kaszlem. Nie można go też wyleczyć żadnym syropem ani tabletką.” (Kossowska A ,2016, str. 10)

• Pote I., Wang S., Sethna V. , Blasi A, Daly E., Kuklisova- Murgasova M., Lloyd-Fox S., Mercure E., Busuulwa P., Stoencheva V., Charman T., Williams S., Johnson M., Murphy D., McAlonan G., (2019) Familiar risk of autism alters subcortical and cerebellar brain anatomy in infants and predicts the emergence of repetitive behaviors in early childhood. Uzyskany 25 marca 2019 r. z: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/aur.2083
• Kossowska A. (2016). Duże Sprawy w małych głowach, Opole: Wydawnictwo Agenda.
• Pisula E. (2012). Od badań mózgu do praktyki psychologicznej, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Topal J., Roman V., Turcsan B., (2019) The dog (Canis familiaris) as a translational model of autism: It is high time we move from promise to reality. Uzyskany 31 marca 2019 r. z: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wcs.1495
• Błeszyński J. (2011). Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie rozwoju. Skala oceny zachowań autystycznych, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis.
• Waś A., Sobaniec P., Kiryluk B., Sendrowski K. , Otapowicz D. (2011). Czy to autyzm? Trudności w diagnozie. Uzyskany 12.12.2018 r.. z: http://www.ptnd.pl/nd/neurologia_41-105-110.pdf
• Pisula E. (2018). Autyzm. Przyczyny, symptomy,terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis