POST HOC ERGO PROPTER HOC. DLACZEGO CZARNY KOT PRZYNOSI PECHA?

Słowa kluczowe: post hoc ergo propter hoc, błędy logiczne, przesądy, korelacja, związek przyczynowo-skutkowy.

ABSTRAKT

Błąd „post hoc ergo propter hoc” polega na interpretowaniu przyczynowości dwóch zdarzeń następujących bezpośrednio po sobie. Ludzie często nie biorą pod uwagę faktu, że związek pomiędzy dwoma zdarzeniami nie musi od razu oznaczać przyczynowości. Opisywany błąd logiczny jest powszechny dlatego, że wiąże się ściśle z życiem codziennym każdego człowieka.

WSTĘP

Każdy z nas popełnia błędy, jednak nie każdy jest ich świadomy. Przypuśćmy, że na dzień przed egzaminem zgubiłeś swoje ulubione pióro, przez co posłużyłeś się zwykłym, czarnym długopisem. Kilka dni później otrzymałeś wyniki, które jasno pokazały, że oblałeś. Wyciągnąłeś wówczas wniosek, że to wszystko przez zgubione pióro! Jak się jednak okazuje, następstwo dwóch wydarzeń w czasie wcale nie musi oznaczać związku przyczynowo-skutkowego. Opisywany błąd logiczny został nazwany jako „post hoc ergo propter hoc”, czyli „po tym, więc wskutek tego”. Mimo niełatwej łacińskiej nazwy zjawiska, samo jego zrozumienie nie wydaje się zbyt skomplikowane.

POST HOC A CUM HOC

Wyróżnijmy dwa zbliżone do siebie błędy logiczne:

• „post hoc ergo propter hoc”, który już poznaliśmy: interpretuje się w nim przyczynowość dwóch wydarzeń z uwagi na następstwo w czasie.
• „cum hoc ergo propter hoc”, w którym związek dwóch zmiennych interpretuje się jako przyczynowość bez względu na następstwo czasowe (dwa wydarzenia mogą występować równocześnie lub czas ich występowania nie ma większego znaczenia)

Nie należy ich ze sobą mylić, bowiem różnica jest znacząca! Idea wnioskowania post hoc opiera się na przyczynowej interpretacji poszczególnych zdarzeń (Copi, Cohen, 1990). Osoba wnioskuje, że wydarzenie A spowodowało wydarzenie B z uwagi na następstwo w czasie. To, że wypiłem herbatę, a następnie spadłem z krzesła, wcale nie oznacza, że herbata zwala z nóg. Wydarzenia te mają ze sobą jedynie związek czasowy, który nie świadczy o ich przyczynowości! W drugim przypadku (cum hoc), następstwo czasowe nie gra dużej roli. Może się więcej zdarzyć tak, że współwystępować ze sobą będą dwa zupełnie absurdalne zjawiska, na przykład liczba utonięć przez wpadnięcie do basenu z liczbą filmów, w których zagrał Nicolas Cage (Vigen, 2015). Notabene, związek jest prawdziwy. Jest to oczywiście wyciąganie wniosków przyczynowych z korelacji dwóch zmiennych (Woods, Walton, 1977).

PRZYKŁAD

Klinicznym przykładem błędu „post hoc ergo propter hoc” może być badanie Bullocka (2001). Zwrócono w nim uwagę na fakt, że niektóre pozwy na lekarzy, którzy rzekomo nieprawidłowo zdiagnozowali pacjenta, mogą być efektem błędnego wnioskowania przyczynowego post hoc. Na podstawie analiz przypadku (wypadek samochodowy, upadek na ziemię, uderzenie w głowę) wykazano, że odwarstwienie siatkówki u poszkodowanego nie musi być spowodowane bezpośrednim uszkodzeniem oka i może pojawić się dopiero kilka dni później. Autorzy artykułu proszą na tej podstawie okulistów oraz prawników, aby nie ulegali błędom poznawczym, gdyż pacjenci mogli zostać zdiagnozowani poprawnie, a lekarz tak czy siak musiał brać za to odpowiedzialność.

PODSUMOWANIE

Zadajmy sobie najważniejsze pytanie: czy błąd „post hoc ergo propter hoc” musi występować za każdym razem? Nie do końca, gdyż niektóre wnioski płynące ze związku dwóch wydarzeń mogą być przecież logiczne. Jeśli będziemy bujać się na krześle biurowym i w końcu z niego spadniemy, to z następstwa czasowego dwóch wydarzeń możemy śmiało wywnioskować, że bujanie się na krześle było przyczyną upadku. Pinto (2001) zaznaczył, że występowanie tego błędu jest zależne od błędnego rozumowania danej osoby. Należy jednak uważać, bo nawet wtedy, kiedy coś wydaje nam się oczywiste, wcale może takie nie być! Mogliśmy przecież spaść z krzesła nie dlatego, że się bujaliśmy, tylko z powodu śliskiej podłogi. Istotna jest ilość przyczyn, które mogły spowodować dane wydarzenie. Bez wątpienia może pomóc tutaj krytyczne myślenie, które uchroni nas przed możliwymi błędami poznawczymi. Nigdy nie wyciągajmy przyczynowości z korelacji!

• Copi, I., Cohen, C. (1990). Introduction to Logic. 8th Edition. New York: Macmillan Publishing Company.
• Vigen, T. (2015). Spurious Correlations. New York, Boston: Hachette Books.
• Woods, J., Walton, D. N. (1977). Post hoc ergo propter hoc. Review of Metaphysics, 30, 569-593.
• Bullock, J. D. (2001). Medicolegalities. Post Hoc, Ergo Propter Hoc. Survey of Ophthalmology, 45(4), 355-357.
• Pinto, R. C. (2001). Post Hoc, Ergo Propter Hoc. Argument, Inference and Dialectic. Argumentation Library, 4, 56-63.