PIENIĄDZE CZYNIĄ CIĘ SAMOLUBNYM, A MYŚL O STAROŚCI – POWOLNYM. TOROWANIE W BADANIACH EKSPERYMENTALNYCH.

Słowa kluczowe: torowanie, priming, efekt florydy, schematy poznawcze.

ABSTRAKT

Aktywizacja pewnych schematów, idei, może mieć znaczący wpływ na zmianę naszego zachowania w sposób widoczny, a jednocześnie zupełnie przez nas nieuświadamiany. W artykule opisuję kilka znanych eksperymentów, które pokazały siłę torowania i jego znaczenie w modyfikacji zachowania.

CZYM JEST TOROWANIE?

Prymowanie (z ang. priming), inaczej w polskiej literaturze określane torowaniem lub poprzedzaniem, to aktywizowanie struktury wiedzy (np. schematu poznawczego, czyli naszej osobistej wizji osoby, obiektu czy zdarzenia). Zaktywizowana struktura ma w konsekwencji tymczasowo podniesioną dostępność umysłową, dzięki czemu łatwiej przychodzą nam do głowy słowa i pojęcia związane z zaktywizowaną strukturą.

JAK DZIAŁA TOROWANIE?

Spójrz na to słowo: „Pić”.

Następnie uzupełnij następujące słowo jedną literą: „Wo_a”.

Jeżeli użyłeś litery D, to znaczy, że poprzednie słowo utorowało w Twoim umyśle schemat picia, a co za tym idzie również wody, pragnienia, być może herbaty, a nawet Twojego ulubionego kubka. Co ciekawe, efekt ten działa, nawet gdy nie zarejestrowaliśmy świadomie słowa-prymy (słowa, które prymowało schemat), lub gdy nie pamiętamy, że je widzieliśmy.

BADANIA

Najpopularniejszym badaniem eksperymentalnym z wykorzystaniem efektu torowania jest badanie Bargha, w którego wyniku powstało określenie „efekt Florydy”. Badani mieli za zadanie tworzenie 4-wyrazowych zdań z rozsypanek pięciowyrazowych. U części osób zdania miały motyw przewodni starości, jednak słowa „starość” ani „powolny” nie były tam użyte. Występowały tam natomiast słowa takie, jak „zapomina”, „siwy” czy „zmarszczka”. Po zakończeniu zadania mierzono czas, w jakim badani przechodzili 10-metrowy korytarz. Okazało się, że osoby układające zdania związane ze starością chodziły wolniej! Jednak zapytane o to, czy zauważyły wspólny motyw w zdaniach i czy mogło to mieć jakikolwiek wpływ na ich zachowanie, odpowiadały przecząco. Wynika z tego, że badani nieświadomie myśleli o starości (w wyniku kontaktu ze słowami kojarzącymi się z tym pojęciem), co następnie wpłynęło na ich postępowanie.

W serii eksperymentów Vohs na temat torowania pieniądza udowodniono, że zaktywizowanie pojęcia pieniędzy sprawia, że ludzie stają się bardziej niezależni oraz bardziej samolubni. Badani układający zdania z rozsypanek wyrazowych (jak w badaniu Bargha), w których występowały słowa związane z pieniędzmi, znacznie później prosili eksperymentatora o pomoc w wykonaniu następnego, trudnego zadania. Byli też mniej skłonni do zadeklarowania pomocy innemu studentowi oraz rzeczywiście mniej pomocni – gdy eksperymentator upuścił pudełko z ołówkami, badani z utorowanym pojęciem pieniądza podnosili ich mniej, niż badani z grupy kontrolnej.

PODSUMOWANIE

Przykłady te nie napawają optymizmem. Torowanie można jednak wykorzystać także na swoją korzyść. Badania pokazały, że uśmiech wywołany trzymaniem ołówka w zębach sprawia, że poprawia się nasz humor i na ustach pojawia się w konsekwencji szczery uśmiech. Zatem czasem warto zmusić się do uśmiechu, aby rzeczywiście lepiej się poczuć.

• Baryła, W., Parzuchowski, M. i Bocian, K. (2012). Aktywizacja stereotypu osoby niemoralnej nasila motyw czystości. Psychologia Społeczna, 4 (23), 297-306.
• Kahneman, D. (2012). Pułapki umysłu: o myśleniu szybkim i wolnym. Poznań: Media Rodzina.
• Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna. Warszawa: Scholar.
• Vohs, K. D., Mead, N. L. i Goode, M. R. (2006). The psychological consequences of money. Science, 314 (5802), 1154-1156.