CZY MOŻNA “BUJAĆ W OBŁOKACH” MAJĄC USZKODZONY HIPOKAMP?

Słowa kluczowe: mind wandering, bujanie w obłokach, hipokamp, pamięć, neuropsychologia.

ABSTRAKT

Ludzie wędrują myślami przez 30-50% czasu. W marcu tego roku badacze z Wellcome Centre for Human Neuroimaging sprawdzili, czy osoby z uszkodzonymi hipokampami “bujają w obłokach” tak samo, jak osoby zdrowe. Okazało się, że częstość myślowych wędrówek była podobna, jednak różniły się one treścią.

WSTĘP

Ludzie „bujają w obłokach” przez około 30-50% ich czasu na jawie (Kane i in., 2007, Killingsworth i Gillbert, 2010). Pomimo, że dokładna funkcja tego stanu jest wciąż dyskusyjna, coraz częściej uznaje się jego związek z procesami poznawczymi, takimi jak planowanie przyszłości, kreatywne myślenie oraz rozwiązywanie problemów (Baird i in, 2011, 2012), a nawet z depresyjnym zamartwianiem się i innymi zaburzeniami psychicznymi (Ehlers i in., 2004; Andrews-Hanna i in., 2014a).

Hipokampy to struktury w płatach skroniowych obu półkul mózgu, umiejscowione niedaleko uszu. Odgrywają istotną rolę w procesach pamięciowych oraz myśleniu o przeszłości i przyszłości.

Zespół naukowców z Wellcome Centre for Human Neuroimaging prowadzony przez Cornelię McCormick postanowił sprawdzić, czy ludzie z uszkodzeniem obu hipokampów wciąż są zdolni do swobodnego „bujania w obłokach” lub inaczej –  „myślenia o niebieskich migdałach” (ang. mind wandering). Kiedy pozwalamy naszym myślom wędrować, większość czasu poświęcamy sprawom, które już się wydarzyły albo zadaniom, które mamy zamiar zrealizować. Powstało więc pytanie: jeśli pacjenci z uszkodzonymi hipokampami mogą „śnić na jawie”, czy treść ich myśli będzie inna od myśli osób zdrowych?

BADANIE

Naukowcy podążali za pacjentami (u których stwierdzono małe, lecz bardzo specyficzne zaniki w regionie hipokampów spowodowane jakąś formą zapalenia mózgu) oraz grupą kontrolną (osobami zdrowymi stanowiącymi porównanie do pacjentów z uszkodzeniami) w czasie wykonywania skanów ich mózgu i innych testów. Dwadzieścia razy w ciągu dwóch dni badacze zadawali uczestnikom następujące pytanie „O czym myślałeś zanim zapytałem/-am?”. Starali się je zadawać wtedy, gdy było cicho i spokojnie, a wędrowanie myślami było najbardziej prawdopodobne. Odpowiedzi uczestników były od razu zapisywane. Okazało się, że pacjenci z uszkodzeniami hipokampów „bujali w obłokach” tak często jak osoby zdrowe, jednak forma i treść ich myśli były inne.

Rejestrując odpowiedzi, badacze odkryli niezwykle wysoki wskaźnik mind wandering wśród pacjentów i osób zdrowych, utrzymujący się na poziomie około 80-90%.

Wyniki te nie były zaskoczeniem, zwłaszcza w grupie kontrolnej, ze względu na fakt, że pytanie o myśli badanych następowały w czasie, kiedy było cicho i spokojnie, a więc badani byli podatni na „myślenie o niebieskich migdałach”. Dla porównania, badania przywołane na początku tego artykułu sugerowały, że nasze myśli wędrują swobodnie przez około 30-50% naszego czasu na jawie, niezależnie od wykonywanych czynności (Kane i in., 2007, Killingsworth i Gillbert, 2010).

WYNIKI

Okazało się, że myśli pacjentów z uszkodzonymi hipokampami były znacząco różne od myśli zdrowych osób. Podczas gdy myśli w grupie osób bez uszkodzeń miały w większości charakter epizodyczny (związany z wydarzeniami – przeszłymi lub obecnymi) i złożony z wizualnych scen, myśli pacjentów z uszkodzeniami były głównie semantyczne (słowne), związane z faktami oraz słuchowe. Naukowcy potwierdzili, że małe, selektywne uszkodzenia hipokampów znacząco wpływały na naturę myśli.

Kontrast pomiędzy wędrówkami myśli osób zdrowych a pacjentów z uszkodzonymi hipokampami jest również związany z faktem, że podczas badania neuropsychologicznego pacjenci z grupy eksperymentalnej przejawiali zaburzenia pamięci epizodycznej (pamięci wydarzeń), ale nie mieli problemów z żadnymi innymi zadaniami. Mieli oni sprawną pamięć roboczą (odpowiedzialną za wydobywanie starszych informacji z pamięci długotrwałej), co wyklucza przypuszczenie o trudnościach  z przywołaniem zdarzeń. Pacjenci zmagali się także z przypomnieniem sobie treści pozostałych dwóch eksperymentów, w których brali udział (dotyczących podobnego tematu), co potwierdza ich trudności związane z pamięcią epizodyczną.

Z poprzednich badań (Buckner i in., 2008, Andrews-Hanna i in., 2014b) wiadomo, że u zdrowych ludzi “bujanie w obłokach” zależy od aktywności sieci mózgu w regionie zwanym siecią stanu spoczynku lub siecią aktywności bazowej/domyślnej (ang. default mode network – DMN), której częścią jest również hipokamp. Osoby, które zgłaszają wyjątkowo bogate i szczegółowe myśli podczas „bujania w obłokach” mają zwykle silniejsze połączenie pomiędzy hipokampem a innymi obszarami sieci aktywności domyślnej.

PODSUMOWANIE

Po raz pierwszy w historii tego typu badań zauważono, że nienaruszony hipokamp jest niezbędny do „normalnej” swobodnej wędrówki myśli, uwzględniającej myślowe podróże w czasie i realistyczne, wizualne obrazy. Poprzednie badania wskazywały, że pacjenci z zaburzeniami funkcji hipokampów mieli problemy z wyobrażeniem sobie przeszłości i przyszłości, kiedy byli do tego zachęcani (Rosenbaum i in., 2008, Kurczek i in., 2015). Wyniki opisanego badania uzupełniają więc wcześniejsze doniesienia, że pacjenci mają również trudności ze spontanicznym, przez nikogo niewywoływanym myśleniem w kontekście pamięci epizodycznej.

Badacze podkreślili, że wskazanie roli hipokampów w zjawisku tak powszednim, jak wędrowanie myśli, ujawnia ich szerszy wpływ, niż tradycyjnie postrzegana rola w pamięci epizodycznej, umieszczając je zarazem w centrum naszych codziennych doświadczeń psychicznych.

• Andrews-Hanna, J. R., Saxe, R., Yarkoni, T. (2014b). Contributions of episodic retrieval and mentalizing to autobiographical thought: evidence from functional neuroimaging, resting-state connectivity, and fMRI meta-analyses. Neuroimage, 91, 324-335.
• Andrews‐Hanna, J. R., Smallwood, J., Spreng, R. N. (2014a). The default network and self‐generated thought: component processes, dynamic control, and clinical relevance. Annals of the New York Academy of Sciences, 1316(1), 29-52.
• Baird, B., Smallwood, J., Mrazek, M. D., Kam, J. W., Franklin, M. S., Schooler, J.W. (2012). Inspired by distraction: mind wandering facilitates creative incubation. Psychological science, 23(10), 1117-1122.
• Baird, B., Smallwood, J., Schooler, J.W. (2011). Back to the future: autobiographical planning and the functionality of mind-wandering. Consciousness and cognition, 20(4), 1604-1611.
• Buckner, R. L., Andrews‐Hanna, J. R. and Schacter, D. L. (2008). The Brain’s Default Network. Annals of the New York Academy of Sciences, 1124, 1-38.
• Ehlers, A., Hackmann, A., Michael, T. (2004). Intrusive re‐experiencing in post‐traumatic stress disorder: Phenomenology, theory, and therapy. Memory, 12(4), 403-415.
• Jarrett, C. (2018, 27 marca) Can you mind wander if you have damaged hippocampi? Research Digest.
• Kane, M. J., Brown, L. H., McVay, J. C., Silvia, P. J., Myin-Germeys, I., Kwapil, T. R. (2007). For whom the mind wanders, and when: An experience-sampling study of working memory and executive control in daily life. Psychological science, 18(7), 614-621.
• Killingsworth, M. A., Gilbert, D. T. (2010). A wandering mind is an unhappy mind. Science, 330(6006), 932.
• Kurczek, J., Wechsler, E., Ahuja, S., Jensen, U., Cohen, N. J., Tranel, D., Duff, M. (2015). Differential contributions of hippocampus and medial prefrontal cortex to self-projection and self-referential processing. Neuropsychologia, 73, 116-126.
• McCormick, C., Rosenthal, C. R., Miller, T. D., Maguire, E. A. (2018). Mind-wandering in people with hippocampal damage. Journal of Neuroscience, 1812-17.
• Rosenbaum, R. S., Moscovitch, M., Foster, J. K., Schnyer, D. M., Gao, F., Kovacevic, N., Levine, B. (2008). Patterns of autobiographical memory loss in medial-temporal lobe amnesic patients. Journal of Cognitive Neuroscience, 20(8), 1490-1506.