MYŚLĘ NIE, MÓWIĘ TAK. CO TERAZ? DYSONANS.

Słowa kluczowe: dysonans, postawy, poglądy, redukcja.

ABSTRAKT

Każdy z nas jest pełen przeróżnych opinii i postaw, z którymi się identyfikuje. Wydawałoby się, że stanowią one fundament naszej osoby i tylko silne argumenty oraz niezbite dowody, byłyby w stanie je zmienić. Pewność racjonalności własnych postaw jest silnie związana z poczuciem własnej wartości, bo przecież chcemy myśleć o sobie dobrze oraz widzieć siebie jako osobę inteligentną, pewną tego, co robi oraz rozsądną (Aronson, 1969, 1992, 1998). Jak łatwo można sobie wyobrazić, utrzymanie takiego obrazu siebie nie jest rzeczą łatwą, ponieważ na swojej drodze spotykamy wiele przeszkód, które próbują go podważyć. Czy to oznacza jednak, że nie jesteśmy w stanie myśleć o sobie przychylnie? Oczywiście, że nie.

Dzięki mechanizmowi dysonansu poznawczego, jesteśmy w stanie poradzić sobie, z naszymi działaniami, które niekoniecznie pasują do naszych własnych wyobrażeń o sobie. Dysonans poznawczy, w dużej mierze dotyczy także naszych poglądów, każdy z nas spotyka się z pewnym dyskomfortem, kiedy wygłasza zdanie niezgodne ze swoimi wewnętrznymi standardami. Pierwszą osobą, która dokładnie zbadała istnienie owego zjawiska, był Leon Festinger, który postanowił stworzyć eksperyment udowadniający, iż nasze czyny, potrafią zmieniać nasze opinie (Festinger, Carlsmith, 1959).

NUŻĄCE ZADANIE I POZYTYWNA OPINIA

Leon Festinger oraz Merrill Carlsmith stworzyli grupę badanych, która składała się z 71 mężczyzn, będących studentami niższych lat psychologii. Każdy z nich, musiał przybyć do laboratorium o określonym czasie, gdzie prezentowano mu dwa zadania, trwające po 30 minut. Pierwszym z nich było naprzemienne zdejmowanie szpulek z tacki i ponowne ich stawianie na niej. Drugie zadanie, było równie nudne, badany otrzymywał tackę z 48 klockami i musiał obracać każdy z nich o ćwierć obrotu, zgodnie ze wskazówkami zegara. Mogłoby się wydawać, że wykonywane zadania są bezcelowe, jednak dokładnie o to chodziło eksperymentatorom. Chcieli oni przedstawić takie ćwiczenia, które odbiją się równie negatywną opinią u większości ludzi.

Prawdziwy eksperyment rozpoczął się dopiero po wykonaniu powyższych zadań. Badanych losowo podzielono na trzy grupy- kontrolną, A oraz B. Wszyscy zostali powiadomieni, iż istnieje grupa, która dostaje informacje dotyczące eksperymentu, jeszcze przed jego wykonaniem. Informacje te, składały się z niezwykle przychylnej opinii dotyczącej nadchodzących zadań. Następnie wszystkie grupy badanych zostały poproszone o udzielenie pozytywnej opinii na temat eksperymentu, zawartej na kartce, którą otrzymali od eksperymentatora. Aby zachęcić mężczyzn do współpracy, grupie A zaoferowano 1 dolara za przekazanie owej informacji, grupie B zaoferowano 20 dolarów, natomiast grupa kontrolna nie dostawała nic. Po wykonanym zadaniu, badani zostali poproszeni o wypełnienie ankiety na temat eksperymentu, w której mogli ocenić m.in. czy było ono interesujące i sprawiające przyjemność oraz czy mieliby ochotę wziąć udział w podobnym eksperymencie w przyszłości (Festinger, Carlsmith, 1959).

KTO WYPOWIADAŁ SIĘ NAJPRZYCHYLNIEJ?

o dokonaniu analizy otrzymanych wyników ankiety, okazało się, że to grupa, która otrzymała symboliczną nagrodę, w postaci jednego dolara, wypowiadała się najbardziej pozytywnie o eksperymencie, w którym brała udział. Najbardziej negatywna okazała być się opinia grupy kontrolnej, która nie otrzymała żadnej rekompensaty (Festinger, Carlsmith, 1959). Wyniki te wskazują na istnienie pewnej prawidłowości tj. dysonansu poznawczego.

CZYM WŁAŚCIWIE JEST DYSONANS POZNAWCZY?

Jest to poczucie dyskomfortu, spowodowane pojawieniem się dwóch sprzecznych elementów poznawczych, może pojawić się także wtedy, gdy nasze działa nie są zgodne z naszymi poglądami. Jak człowiek radzi sobie z tym nieprzyjemnym w odczuciu zjawiskiem? Może to nastąpić za pomocą trzech różnych działań: poprzez podjęcie próby usprawiedliwienia swojego zachowania przez zmianę jednego z elementów sprzecznych, poprzez próbę usprawiedliwienia zachowania przez dodanie jakiegoś zgodnego elementu oraz poprzez zmianę swojego zachowania, tak aby było ono zgodne, z tym co zrobiliśmy (Aronson, 2006).

NAŁOGOWA ZMIANA POGLĄDÓW

Doskonałą ilustracją opisanego fenomenu, jest zachowanie ludzi, którzy ulegli jednemu z najpopularniejszych nałogów – paleniu papierosów. Otaczają ich informacje o szkodliwości nałogu, o powikłaniach z nim związanymi, na każdej paczce papierosów znajduje się nawet zdjęcie osoby, która ucierpiała w sposób bezpośrednio związany z paleniem. Jak to możliwe, że te wszystkie dowody do nich nie docierają? Otóż, najczęstszym sposobem palacza, na radzenie sobie z wywołanym przez niepokojące informacje dyskomfortem, jest usprawiedliwianie swojego zachowania poprzez zaprzeczenie pojawiającym się elementom; „Palenie nie jest szkodliwe, moja babcia całe życie pali, a ma 90 lat.”, „Każdy przecież kiedyś zachoruje.”. Pozwala im to na dalsze zaprzeczanie faktom i pozbycie się niepokoju związanego z dalekosiężnymi skutkami palenia (Aronson, 2006).

WIĘCEJ PRZYKŁADÓW Z ŻYCIA

Aby zobrazować jak bardzo częstym zjawiskiem jest dysonans poznawczy, przytoczę kolejny przykład, z którym spotkać może się każdy z nas. Przy doborze partnera każdy kieruje się swoim wewnętrznym standardem, jednak jeśli mielibyśmy wybierać pomiędzy osobą inteligentną, lecz biedną a osobą niezbyt bystrą, ale bogatą, moglibyśmy jakoś zracjonalizować każdy z tych wyborów. Przy pierwszej opcji, możemy uzasadniać wybór chęcią przebywania w towarzystwie osoby mądrej, oraz przekonywać siebie, że to nie pieniądze są w życiu najważniejsze. Co ciekawe, atrakcyjność wybranego partnera wzrasta po dokonanej decyzji (Wojciszke, 2016).

PODSUMOWANIE

Należałoby zwrócić uwagę na to, że najczęściej wybieranym sposobem redukcji dysonansu jest ten, który pojawia się u palaczy. Każdemu z nas o wiele łatwiej jest czemuś zaprzeczyć, racjonalizować czy nawet delikatnie przebudować swoje przekonanie, niż całkowicie zmienić postępowanie. Dysonans poznawczy towarzyszy nam w życiu niemalże codziennie i nie jesteśmy w stanie go uniknąć. Warto jednak pamiętać o jego istnieniu i zastanowić się nad tym, w jaki sposób reagujemy na elementy, z którymi się nie zgadzamy. Pomimo tego, iż zmiana postaw oraz zachowań nie jest wcale łatwa, warto popracować nad swoimi reakcjami na napotkane przesłanki i spróbować przekalkulować czy tym razem nie warto by było zmienić naszego postępowania, tak aby żyć w sposób dla nas i innych zdrowszy.

• Hock, R.R., (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii (s.225-231). Gdańsk: GWP
• Festinger, L., Carlsmith, J. M., (1959). Cognitive consequences of forced compliance. Journal of Abnormal and Social Psychology, 58, 203-210.
• Wojciszke, B., (2016). Psychologia społeczna (s. 197). Warszawa: Scholar
• Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M., (2006). Psychologia społeczna (s. 152-154). Poznań: Zysk