CZY UCZYMY SIĘ REAGOWAĆ AGRESJĄ? BANDURA I LALKA BOBO.

Słowa kluczowe: bandura, agresja, modelowanie, lalka bobo.

ABSTRAKT

Agresja jest zjawiskiem powszechnie występującym zarówno wśród zwierząt, jak i ludzi, nie jest ona obca nikomu z nas, każdy doświadczył jej choćby raz. Jakie jest źródło agresji? Otóż, istnieje wiele teorii, zarówno takich zawierające wyjaśnienia biologiczne jak teoria Konrada Lorenza, który twierdził, iż podłoża agresji należy szukać w potrzebie rozładowywania wewnętrznej energii oraz takich zawierających wyjaśnienia o podłożu psychologicznym jak na przykład teoria uczenia się, w której agresja powstaje poprzez wyuczenie, wzmocnienie i naśladownictwo (Krahe, 2005). Prekursorem tego podejścia jest Albert Bandura, który wraz ze współpracownikami stworzył eksperyment znany jako „Bobo doll study” (Bandura, Ross, Ross, 1963), w którym przedstawił jak istotną rolę odgrywa modelowanie w odniesieniu do zachowań agresywnych.

JAK TO WYGLĄDAŁO?

W eksperymencie Bandury brali udział zarówno chłopcy, jak i dziewczynki w wieku od 3 do 6 lat. Kluczowa rola została odegrana przez dorosłych modeli obydwu płci. Ich zadaniem było przedstawianie jednego z dwóch rodzajów zachowań w obecności dzieci – agresywnego lub spokojnego. Dzieci wprowadzano pojedynczo do pokoju pełnego różnych zabawek, w którym model zapraszał ich do dowolnego wyboru formy bawienia się. Osoba modela pozostawała obecna w pokoju i zależnie od przydzielonego zadania, bawiła się spokojnie układając klocki, bądź uderzając i przewracając lalkę Bobo, wymawiając przy tym słowa takie jak „Wyrzucić go w powietrze!” czy „Kopnąć go!”.

Następnie dziecko zaprowadzane było do drugiego pokoju wypełnionego atrakcyjnymi zabawkami, takimi jak wóz strażacki, i w celu wywołania frustracji najpierw pozwalano się nimi bawić, a następnie je odbierano. Dzieci miały możliwość powrócenia do poprzedniego pokoju, aby móc bawić się dalej, jednak przedmioty znajdujące się w pomieszczeniu zostały dobrane w taki sposób, aby można było wychwycić zachowania agresywne lub neutralne. Wśród tych przedmiotów znajdowały się m.in. lalka Bobo, dwa pistolety na rzutki, kredki, drewniany młotek, piłka, plastikowe zwierzątka (Bandura, Ross, Ross, 1963).

CO SIĘ WYDARZYŁO?

Okazało się, że wiele dzieci, przydzielonych do pokoju z modelem bawiącym się w sposób agresywny, dokładnie naśladowały jego zachowanie w stosunku do lalki Bobo. W przypadku przemocy fizycznej, chłopcy wykazywali większą tendencję do jej powielania, niż dziewczynki, natomiast w agresji werbalnej ich wyniki były podobne. Znaczącą rolę okazała się mieć również płeć modela, która wykazała związek z płcią dziecka. W przypadku mężczyzny, chłopcy byli dwa razy bardziej skłonni do naśladowania aktów agresji, niż wtedy, gdy osobą modelującą była kobieta. U dziewczynek związek ten miał charakter odwrotny.

Jak zachowywały się dzieci, które miały styczność wyłącznie z modelem nieprzejawiającym zachowań agresywnych? Przemoc w tej grupie okazała być się znikoma, jednak nawet jeśli dzieci wykazywały  działania o charakterze agresywnym, to były one odmienne od tych, które miały okazje zaobserwować dzieci z grupy drugiej (Bandura, Ross, Ross, 1963).

O CZYM TO ŚWIADCZY?

Ten eksperyment okazał się być dowodem na to, że pewnych zachowań agresywnych po prostu się uczymy. Im większą dziecko ma styczność z osobą stosującą przemoc jako formę odreagowania frustracji tym większe prawdopodobieństwo, że ono też będzie radziło sobie ze swoim niezadowoleniem w taki sam sposób. Dorosła osoba jest autorytetem wobec dziecka i wywiera na nie ogromny wpływ, dlatego zawsze powinna być uważna, jakim jest dla niego wzorem do naśladowania.

• Bandura, A., Ross, D., Ross, S. (1963). Imitation of film-meditated aggressive models. Journal of Abnormal and Social Psychology, 1, 589-595.
• Hock, R.R., (2003). Psychologia społeczna. W: R.R. Hock (red.), 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii (s.116-124). Gdańsk: GWP.