CZYM JEST ŚLEPOTA POZAUWAGOWA?

Słowa kluczowe: ślepota pozauwagowa, psychologia poznawcza, procesy poznawcze, niewidzialny goryl.

ABSTRAKT

Ślepota pozauwagowa jest zjawiskiem powszechnym w naszym codziennym życiu: doświadcza jej tak naprawdę każdy człowiek. Polega ona na niedostrzeganiu w polu widzenia obiektów, których się nie spodziewamy. Przeprowadzono na jej temat wiele ciekawych eksperymentów, które ujawniły jej negatywne i pozytywne konsekwencje, jak i czynniki, z powodu których występuje.

LEW Z BUJNĄ GRZYWĄ

Wyobraźmy sobie, że jesteśmy zaabsorbowani wykonywaniem jakiejś czynności, na przykład grą w piłkę nożną. Istnieje duża szansa, że zaangażowanie w rozgrywkę spowoduje obniżoną zdolność do spostrzegania niektórych obiektów, które mogą znajdować się przed naszymi oczami. Wydaje się, że dostojny lew z bujną grzywą, przechadzający się poza linią boiska, nie mógłby pozostać przez nas niezauważony. Okazuje się jednak, że często nie dostrzegamy obiektów, które pojawiają się niespodziewanie, nawet jeśli w jakiś sposób się wyróżniają (Simons, Chabris, 1999). Lew na boisku nie jest raczej oczekiwanym obiektem, który z reguły można tam dostrzec, prawda?

WYSTĘPOWANIE:

Ślepota pozauwagowa może wystąpić u każdego z nas, niezależnie od zaburzeń wzroku i innych deficytów poznawczych. Co ciekawe, inaczej jest w przypadku jednego z zaburzeń psychicznych. Badania Grossman i in. (2015) sugerują, że u osób z ADHD istnieje mniejsza szansa na wystąpienie tego zjawiska. Należy jednak pamiętać, że wniosków nie można uogólniać na inne zaburzenia psychiczne! Na opisywane zjawisko może wpływać również wiek: im człowiek starszy, tym większa szansa na wystąpienie ślepoty pozauwagowej (Graham, Burke, 2011).

NIEWIDZIALNY GORYL

Najbardziej znanym eksperymentem związanym z ślepotą pozauwagową jest niewidzialny goryl (Simons, Chabris, 1999).  Badanych proszono o obejrzenie filmiku, w którym dwie grupy osób (w czarnych i białych koszulkach) podawały między sobą piłkę do koszykówki. Ich zadaniem było liczenie podań odbitych od ziemi i wykonanych w locie. Zależnie od wersji filmiku, w pewnym momencie na ekranie przechodził człowiek przebrany za goryla lub kobieta z parasolką. Okazało się, że w większości grup ponad 50% osób badanych nie zauważyło największego przedstawiciela małp naczelnych. Wyniki udowodniły, że związek między tym, co znajduje się w polu widzenia, a percepcją, jest ściśle zależny od uwagi (Most i in., 2001).

Badacze przeprowadzili także eksperymenty ściśle odnoszące się do życia codziennego. Uczestników badania przeprowadzonego przez Hyman i in. (2009) podzielono na cztery grupy, w których podczas spaceru badani mieli wykonać odrębne zadanie:

• Rozmawiać przez telefon.
• Słuchać muzyki.
• Spacerować samotnie.
• Spacerować w parze.

Okazało się, że osoby zaangażowane w rozmowę przez telefon rzadziej zauważały klauna na monocyklu. Sytuację można odnieść, poprzez analogię, do jazdy samochodem i rozmawiania przez telefon: dopóki osoba nie spotka na swej drodze niczego nadzwyczajnego, dopóty powinna być w stanie dobrze radzić sobie za kierownicą. Ale co się stanie wówczas, gdy na ulicy znajdzie się nieoczekiwany obiekt, na przykład chłopczyk biegnący za piłką?

Nie utożsamiajmy jednak ślepoty pozaugowej jedynie z jej negatywnymi aspektami, a zwróćmy uwagę także na zapewnianej przez nią ekonomię poznawczą. Skupiając uwagę na informacjach priorytetowych, a jednocześnie odrzucając te nieistotne, dajemy odpocząć naszemu umysłowi. Nawiązuje to do schematów poznawczych, które są uogólnioną wiedzą o świecie. Lew nie jest częstym obiektem, który możemy ujrzeć na boisku, więc nie należy on do ogólno przyjętego schematu.

PRZYCZYNY

Przejdźmy teraz do powodów ślepoty pozauwagowej, które wydają się być najbardziej istotne.

• Rzucanie się w oczy: łatwiej zauważamy obiekty o wyrazistych kolorach, świecące się lub kontrastujące z otoczeniem. Jeśli obiekt nie posiada podobnych właściwości, istnieje większa szansa, że osoba łatwiej go przeoczy (Mack, Rock, 1998).
• Przeciążenie poznawcze: rozmowa przez telefon podczas jazdy samochodem powoduje, że nasza uwaga jest w dużej mierze skierowana na rozmowie, a nie na jeździe. Zasoby poznawcze człowieka są ograniczone, więc może on sobie nie poradzić z efektywnym wykonywaniem tych dwóch czynności jednocześnie (da Silva, 2014).
• Oczekiwanie: wyszukiwanie znajomego w tłumie ludzi może być łatwiejsze, kiedy otrzymamy informację, że ma on na sobie jasnozieloną kurtkę. Jednak co wtedy, gdy zrobi mu się ciepło i ją zdejmie? Jego obraz może wówczas nie pasować do naszych oczekiwań i przechodząc obok możemy go nie zauważyć.

PODSUMOWANIE

Na koniec chciałbym wspomnieć także o dwóch dodatkowych konsekwencjach ślepoty pozaugowej. Iluzjonistów z pewnością cieszy występowanie opisywanego zjawiska, ponieważ manipulując uwagą obserwujących ich osób, mogą wykonywać ciekawe i dla wielu niewiarygodne sztuczki (Kuhn, Tatler, 2005).Mechanizm ten może być przydatny także w przypadku obrony osoby, której zeznania w sądzie różnią się od przedstawionych w materiałach dowodowych. Jak jednak możecie się domyślić, może mieć to pozytywne i negatywne skutki.

Podsumowując, ślepota pozauwagowa jest dobrze zbadanym zjawiskiem, które powszechnie występuje w codziennym życiu każdego człowieka. Posiada ona dobre strony, między innymi zapobiega przeciążeniu poznawczemu. Ma jednak również ciemną stronę mocy, do której można zaliczyć obniżone bezpieczeństwo związane z możliwością niedostrzeżenia różnych obiektów.

• Simons, D. J., Chabris, C. F. (1999) Gorillas in our midst: sustained inattentional blindness for dynamic events. Perception, 28(9),1059-1074.
• Grossman, E. S., Hoffman, Y. S., Berger, J., Zivotofsky, A. Z. (2015). Beating their chests: University students with ADHD demonstrate greater attentional abilities on an inattentional blindness paradigm. Neuropsychology, 29(6), 882-887.
• Most, S. B., Simons, D. J., Scholl, B. J., Jimenez, R., Clifford, E., Chabris, C. F. (2001). How not to be seen: the contribution of similarity and selective ignoring to sustained inattentional blindness. Psychological Science, 12(1), 9-17.
• Hyman, I. E., Boss, S. M., Wise, B. M., McKenzie, K. E., Caggiano, J. M. (2009). Did you see the unicycling down? Inattentional blindness while walking and talking on a cell phone. Applied Cognitive Psychology, 24(5), 597-607.
• da Silva, F. P. (2014). Mental Workload, Task Demand and Driving Performance: What Relation? Procedia – Social and Behavioral Sciences, 162, 310-319.
• Mack, A., Rock, I. (1998). Inattentional Blindness. Cambridge: MIT Press.
• Kuhn, G., Tatler, B. W. (2005). Magic and fixation: Now you don’t see it, now you do. Perception, 35(9), 1155-1161.